به نام خدا

باب اول در بیان بعضی مقدمات نافعه، از بیان حالات نفس و منفعت فضایل اخلاق و مضرت رذایل

فصل اول : شناختن نفس مقدمه شناختن خدا

فلسفه شناخت نفس:

1.       برای یافتن سعادت دو جهان باید نفس را شناخت. چون همه می دانیم که سعادت دو جهان در گرو شناخت خداست و مقدمه شناخت خدا هم شناخت نفس می باشد.

پیغمبر اکرم ^{(صلی الله علیه و آله)} می فرماید : ((من عرف نفسه فقد عرفه رب ... یعنی هر کس نفس خود را بشناسد خدای خودش را شناخته است)).

شناخت اطراف جهان و شناخت نفس برای رسیدن به حقانیت خداوند:                         خداوند در آیه 53 سوره فصلت می فرماید:                                                                                              سَنُرِیهِم آیاتُنا فِی الآفاقِ وَ فِی اَنفُسِهِم حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُم اَنَّهُ الحَقُّ... یعنی   به زودی نشانه‏های خود را در اطراف جهان و در درون جانشان به آنها نشان می‏دهیم تا برای آنان آشکار گردد که او حق است ...

2.        هر کس که نتواند خود را بشناسد ، چگونه می تواند دیگران را بشناسد؟ در حالی هیچ کس به آدمی نزدیکتر از نفسش نیست.

تو که در علم خود زبون باشی                        عارف کردگار چون باشی؟

3.      شناخت نفس باعث رو آوردن به فضائل و دوری از رذائل می گردد.   یعنی وقتی انسان مقام و منزلت خود را بشناسد حاضر نمی شود خود را دربند رذائل ببیند و سعی در پیشرفت روز افزون می کند.

نکته:   منظور از شناختن شناخت جسمی یا شناخت درونی به معنی درک تشنگی و گرسنگی نیست چرا که حیوانات نیز در این شناخت با ما شریک اند و ما باید چیزی فزونتر از حیوانات داشته باشیم...

پس باید اینگونه خود را بشناسی:

الف: بدانی از کجا آمده ای؟ به کجا خواهی رفت؟ هدف از آفرینش تو چه بوده است؟

ب: بدانی که سعادت و هلاکت تو از چیست و در گرو چیست؟

ج: بدانی که صفات تو بعضا با چهارپایان و درندگان و شیاطین و ملائکه مشترکند.

د: شناخت شانیت این صفات که کدام در شان آدمی است تا تقویت گردد و کدام در شان آدمی نیست تا در ترک آن کوشش شود.

فصل دوم: ترکیب انسان از جسم و نفس

وجود ما       الف:  بدن ظاهر که به آن تن و جسم هم می گویند.          خصوصیات بدن:

1.      از عالم محسوسات و عالم جسمانیت است.

2.      مرکب از گوشت و پوست و استخوان و رگ و پی و ...

3.      مرکب از عناصر چهار گانه یعنی خاک و آب و آتش و باد

4.      با چشم ظاهری دیده میشود.

5.      شناختش سهل و آسان می باشد چون از مادیات است.

                           ب: نفس که آن را روح و جان و عقل و دل نیز گویند.

خصوصیات این نفس:

1.      از مجردات است و از عالم ملکوت.

2.      از جنس فرشتگان و از جنس عقول قدسیه

3.      در ارتباط است با تن و جسم ظاهری تا روز مرگ

4.      به چشم ظاهر دیده نمی شود مگر به بصیرت باطنیه

5.      حقیقت آدمی است و منظور از انسان هم همین است.

6.      شناختش سخت است و در عالم مادیات امکان ندارد.

 ... و بعد از اینکه از حضرت پیغمبر اکرم ^{(صلی الله علیه و آله)} شرح حقیقت نفس را خواستند، حضررت بیان نفرمود و وحی رسید که «یسالونک عن الروح قل الروح من امر ربی ... و از تو درباره ی (روح‏) سؤال می‏کنند، بگو: (روح از فرمان پروردگار من است؛ و جز اندکی از دانش، به شما داده نشده است).»